لقمان امامقلی

پتانسیل خدمات اکوسیستمی اغلب با استفاده از داده‌های پوشش زمین ارزیابی می‌شود. استفاده واقعی از خدمات فرهنگی اکوسیستم (CES) توسط اولویت‌بندی نظرات ذینفعان انجام شده و معمولا، فرض می شود استفاده واقعی با پتانسیل منطقه مطابقت دارد. در این پژوهش, خدمات اکوسیستم فرهنگی مانند؛ تفریح, الهام یا زیبایی منظره در منطقه حفاظت شده کوهستانی بیجار و اطراف آن ارزیابی شد و میزان همسویی و تناسب بین پتانسیل سرزمین و استفاده موجود از CES مطالعه شد. فقدان یا جزئی بودن تسهیلات فرهنگی به دلیل تحت حفاظت بودن منطقه سبب چشم پوشی از این خصیصه شد. پتانسیل CES با استفاده از شش شاخص زیستی و فیزیکی به دست آمده از مشاهدات زمین و داده‌های فضایی باز مدل‌سازی شد. برای استفاده موجود CES, از نقشه‌برداری مشارکتی با بازدیدکنندگان منطقه حفاظت شده و کارشناسان محلی استفاده شد. برای این منظور ترجیحات بازدیدکننده دخالت داده شد و استفاده واقعی CES به عنوان تابعی از شاخص‌های زیستی و فیزیکی چشم‌انداز متناسب با وزن هر شاخص مدل‌سازی گردید. نتایج اطلاعات زیستی، فیزیکی و استفاده از داده‌های پوشش زمین تناسب زیادی با میزان 75 درصد بین عرضه بالقوه مدل‌سازی شده و استفاده واقعی را نشان داد. هم‌چنین قابلیت دسترسی نیز به عنوان فاکتور تاثیر‌گذار در منطقه حفاظت شده با محاسبه هزینه سفر محاسبه گردید و برای افزایش دقت مطالعه تاثیر داده شد. نتایج این مطالعه می‌تواند با تهیه نقشه خدمات فرهنگی اکوسیستم و پرداختن به استفاده واقعی CES، مدیریت بازدیدکنندگان را اصلاح کند و در نتیجه اطلاعات پایه را برای مدیریت منظر و برنامه‌ریزی و مدیریت حفاظت برای مدیران، و هم‌چنین ارائه تجربه‌ای ارزشمند از طبیعت برای بازدیدکنندگان ارائه کند. برای توضیح کامل الگوهای مکانی که برای بازدیدکنندگان از مناطق حفاظت‌شده از CES جذاب بود، ویژگی‌های اجتماعی-فرهنگی گسترده‌تری لازم است، که نیازمند تحقیقات و سرمایه‌گذاری بیش‌تر است.

امروزه، گردشگری به سرعت در حال رشد بوده و به‌عنوان یک صنعت پردرآمد مطرح شده است. در میان بخش‌های مختلف گردشگری، طبیعت‌گردی نقش مهمی در توسعه پایدار و پایداری جوامع محلی ایفا می‌کند. براین اساس، به منظور فراهم کردن بستر مناسب برای توسعه طبیعت‌گردی در مناطق حفاظت شده، اصلی‌ترین گام شناسایی دقیق مناطق مختلف دارای استعداد گردشگری در طبیعت است. هدف از این پژوهش، شناسایی مناطق دارای پتانسیل بالقوه طبیعت‌گردی و تحلیل هنجارهای موثر بر بالفعل کردن آن در جوامع محلی در منطقه حفاظت‌شده بدر و پریشان در استان کردستان، شهرستان قروه است. پتانسیل طبیعت‌گردی در منطقه مطالعاتی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مورد بررسی قرار گرفت. در این روش از شاخص‌های کاربری اراضی، مدل رقومی ارتفاعی، تراکم پوشش‌گیاهی، جهت دامنه، شیب، خاکشناسی، فاصله از جاده و قاصله از منابع آبی استفاده شد. داده‌های اثرگذاری هنجارها بر طبیعت‌گردی با استفاده از روش پیمایش و با ابزار پرسشنامه جمع‌آوری شده جامعه آماری در این منطقه شامل ساکنین روستاهای پلوسرکان، سرقل، میهم سفلی، میهم علیا، ولی‌آباد و نعمت‌آباد است که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس 106 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. بر اساس نتایج حاصل از پتانسیل طبیعت‌گردی منطقه مطالعاتی در 5 کلاس "بسیار نامناسب"، "نامناسب"، "متوسط"، "مناسب"، و "بسیار مناسب" قرار گرفت که به ترتیب 9786، 9250، 11075، 11274، و 9699 هکتار از منطقه مطالعاتی را در برگرفتند. بر این اساس این نتایج بیشترین مساحت دارای پتانسیل گردشگری به ترتیب در کلاس مناسب و متوسط مشاهده شد. نتایج اثرگذاری هنجارها بر طبیعت-گردی نشان دهنده اثرگذاری متغیرهای مستقل بر طبیعت‌گردی است. آزمون رگرسیون نشان داده متغیرهای مستقل به میزان 46 درصد از تغییرات طبیعت‌گردی را تبیین کردند. در نهایت، با توجه به اینکه یکی از شاخص‌های مهم دستیابی به توسعه پایدار هنجارهای حاکم بر جوامع محلی است. نتایج هم نشان داد که برای بالفعل‌کردن پتانسیل‌های طبیعت‌گردی منطقه در راستای حفاظت از محیط‌زیست و کاهش اثرات منفی آن، و در نهایت بهره‌مندی جوامع از منافع اقتصادی آن، توجه به باورهای هنجاری، هنجارهای قانونی و هنجارهای مشارکتی اهمیت بسیار زیادی دارد