Soheila Rostami

in Islamic civilization. The critical editing of these scientific sources through specialized research not only helps preserve them but also facilitates their systematic study and verification.In Kurdish regions, many scholars and intellectuals have contributed to the expansion of Islamic sciences by writing scholarly works. However, due to a lack of resources and publishing tools, many of these works have remained in manuscript form in private libraries. One such Kurdish scholar is Mamosta Baqir Balki (1316 AH – 1391 AH). During his time, Allama Balki was one of the most prominent scholars in the region, renowned for his extensive knowledge and esteemed scholarly status, earning him the title of “Shafi‘i of his time.” He dedicated his entire life to serving Islam and Muslims and promoting Islamic libraries. In addition to teaching and issuing fatwas, he authored numerous works across various disciplines, including Islamic jurisprudence (fiqh), principles of jurisprudence (usul al-fiqh), grammar, morphology, rhetoric, exegesis, hadith, theology, geometry, and other branches of Islamic sciences. His surviving works amount to approximately 300 titles, reflecting the vast scope of his knowledge and his profound impact on scholarly circles. Unfortunately, many of these works remain in manuscript form. One of his most significant surviving works is Muqaddimat al-Usul, a valuable text in the field of usul al-fiqh. This study, using a descriptive-analytical approach and library-based resources, aims to edit, investigate, and explain his perspectives. Muqaddimat al-Usul is an important treatise in usul al-fiqh that has remained in manuscript form and has not yet undergone proper scholarly editing and analysis. In this work, Allama Balki examines intricate and detailed issues in usul al-fiqh, many of which had not been thoroughly explored before him. He presents his scholarly opinions and preferences in this treatise, naming it an introduction to the science of usul al-fiqh. Understanding these details and nuances is essential for entering this field, as a proper grasp of such discussions can make the comprehension of foundational principles easier for students and researchers. With a precise and in-depth approach, Balki creates a foundation that enables scholars to engage with the more complex aspects of usul al-fiqh with better preparation.This treatise is not only valuable as an introduction to usul al-fiqh but also showcases Allama Balki’s scholarly rigor and innovative methodology in examining fundamental jurisprudential issues. His approach remains an inspiration for researchers in this field

It is one of the legitimate traditions in the religion of Islam, which existed before Islam, and it is one of the acts of worship that is emphasized and has a special importance and place in self-cultivation and increasing piety and spirituality, and it is not specific to men. Seclusion, in terms of terminology, means staying and staying in a mosque where congregational prayers are recited with a special intention and with the intention of performing worship and despite special conditions; Although, there are minor differences among the jurists of the four religions regarding the quality of the conditions of seclusion. Seclusion has its own pillars, conditions, traditions and prohibitions. In this thesis, based on the descriptive-analytical method, using library and documentary sources, and by comparing the four Sunni religions, the rulings of seclusion specific to women have been investigated. The quality of the place of seclusion, the special conditions of the place of seclusion for women, the need to obtain permission from the spouse, community Iddah And seclusion, the specific nullifications of women's retreat, is one of the topics that jurists have discussed and investigated in a special way in the context of women's seclusion.

Fasting is one of the pillars of the Islamic religion and is a worship upon which great emphasis has been placed. It holds a special position in purifying the soul and increasing piety. Fasting has its own specific pillars, conditions, Sunnahs, and Mofsedat (Mobtelat). Mofsedat or Mobtelat are technically referred to as things (matters or affairs) that invalidate the fast. Scholars have generally stated three criteria for invalidating the fast, which include: the entry of something with a substantial and physical nature into the body (cavity) and its open orifices; sexual intercourse and its prerequisites; and the emission of semen due to direct sexual contact or masturbation, provided that the person knows that it is haram and is aware that they are fasting. In this thesis, using a descriptive-analytical method and relying on library and documentary sources, with a comparison between the four Sunni schools of thought, the Mofsedat of fasting have been examined. A review of jurisprudential opinions reveals that the Mofsedat things that break the fast) are divided into two categories : mottafaqh a'lyaha, which include sexual intercourse, eating and drinking, emission of semen, intentional vomiting, menstruation and postpartum bleeding, insanity and fainting, apostasy, and breaking one's intention; and mokhtalaf feha:, which includes matters such as nasal and eye drops, using kohl, using sublingual tablets, and kidney dialysis during fasting.

در فقه اسلامی مجنون دارای احکام خاصی است که از آن جمله احکام مربوط به جنایات می‌باشد که در رساله حاضر به بررسی فقهی جنایات صادره از مجنون و واقع شده بر او از نگاه مذاهب اسلامی مورد تحلیل قرار گرفته است. جنایات به‌صورت کلی به دو دسته جنایات بر نفس (قتل) و جنایات مادون نفس (جرح و ضرب) تقسیم می‌شوند. اصلی‌ترین پرسش‌های مطرح شده در پژوهش حاضر عبارتند از: دیدگاه فقهای مذاهب خمسه درباره جنایات مجنون چیست؟ همچنین در صورت وقوع جنایت بر مجنون، چه آرای فقهی‌ای در این‌باره وجود دارد؟ در این پژوهش که براساس روش توصیفی ـ تحلیلی می‌باشد به بیان دیدگاه مذاهب خمسه به‌صورت تطبیقی و بیان آرای مستدل در موارد فوق پرداخته شده است و علاوه بر آن قوانین عراق نیز با آن تطبیق گردیده و در نهایت نظر راجح بیان شده است. مهم‌ترین نتایج تحقیق در مورد موضوع رساله عبارت است: الف) فقهای مذاهب خمسه درباره عاقلی که مجنونی را به قتل برساند، بر دو دیدگاه هستند که قول راجح مذاهب اربعه اهل سنت و برخی از فقهای امامیه بر آن است که عاقل در صورت قتل مجنون قصاص می‌شود. ب) درباره قتل عاقل توسط مجنون نیز فقها دو رأی بیان نموده‌اند: 1) اکثر فقها و قول راجح قصاص را نفی و دیه را واجب می‌دانند. 2) وجوب قصاص که این نظر منسوب به برخی از فقهای مالکی است. ج) در مورد کفاره مجنون نیز از فقها دو رأی بیان شده است که قول راجح آن است که کفاره بر مجنون در صورت قتل واجب می‌شود و از مال خود مجنون پرداخت می‌شود و عاقله عهده‌دار پرداخت آن نخواهند شد و این نظر شافعیه و امامیه نیز می‌باشد. د) در مورد ارث‌بری مجنون نیز قول راجح بر آن است که مجنونِ قاتل ارث نمی‌برد و این نظر حنفیه، شافعیه و حنابله است. هـ) در صورت مشارکت مجنون در قتل، جمهور حنفیه، مالکیه و حنابله معتقدند به‌دلیل وجود شبهه مجنون و غیرمجنون قصاص نمی‌شوند، در حالی‌که شافعیه، امامیه و برخی از حنابله مجنون را قصاص نکرده و حکم قصاص را در غیرمجنون ثابت می‌دانند.

تألیفات امام تفتازانی در تمامی علوم و فنون اسلامی، چه نقلی و چه عقلی دارای جایگاه به‌سزایی است. آوازه علم ایشان در میان علما تا جایی رسیده که به «سلطان المحققین و وارث علوم الأنبیاء والمرسلین» شهرت یافته است. از تألیفات منحصر به فرد وی تنها کتاب فقهی‌اش در مذهب شافعی می‌باشد که آن‌را «المفتاح» نامیده است، به این امید که خداوند متعال به‌واسطه آن درهای هدایت را به روی مردم بگشاید. جهت ارج نهادن به این اثر ارزشمند، که به‌صورت نسخه خطی می‌باشد، پژوهش حاضر با عنوان «تصحیح و تعلیق و تحقیق نسخه خطی کتاب «المفتاح» در بخش عبادات» نوشته شده است که خود شامل پنج بابِ طهارت، نماز، زکات، روزه و حج می‌باشد. روش پژوهش در این تصحیح توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر روش قیاسی است بدین معنی که براساس یک ‌نسخه و با تکیه بر دانش سبک‌شناسی به تصحیح نسخه پرداخته شده است. این کتاب دارای اهمیتی همسان با سایر کتاب‌های مختصر در مذهب شافعی است که دارای سبک و سیاق و سازماندهی خوب و تقسیم‌بندی عالی و دانش فراوان و قابل درک است، و قدمت آن به هفتصد سال یا بیشتر می‌رسد. این نسخه خطی کتابی مختصر می‌باشد که از تعدادی از کتب مشهور مذهب شافعی از جمله: «الحاوی الصغیر، المحرر، العزیز شرح الوجیز، الوجیز، الحاوی، المنهاج، الروضه، الإقناع للماوردی و غیر اینها» در تألیف آن استفاده شده است، با این وجود از نظر ساختار این کتاب بیشتر به «الحاوی الصغیر» و «المحرر» شبیه‌تر و نزدیک‌تر است؛ هر چند که مؤلف کتاب از سایر کتب مذکور جهت افزودن فواید و ضوابط مهم و ضروری نیز استفاده نموده است. مؤلف در این کتاب به ترجیح نظر راجح در مذهب شافعی، جهت مختصرگویی و پرهیز از هرگونه ابهام و آسان‌سازی حفظ برای طالبان علم، بدون بیان اختلافات درون و یا برون مذهبی و یا ذکر دلیل و توضیح می‌پردازد. همچنین مؤلف در این کتاب گنجینه فوائد اسلامی و مروارید احکام شرعی را در کوتاه‌ترین و کامل‌ترین عبارات جمع‌آوری کرده که مرجع و منبعی عام جهت به یادسپاری برای طالبان علم است. ذکر این نکته ضروری است که در این کتاب اقوال مرجوحی وجود دارد، که یا بسیار مختصر است و یا با کثرت تلویح و عباراتی سخت و دشوار بیان شده است، پژوهشگر در این زمینه با توضیح، شرح، تصحیح، تعلیق و تحقیق این عبارات به بیان قول راجح پرداخته است

One of the Quranic sciences that has a direct effect on the understanding, translation and interpretation of the divine word is the science of reading the Quran. For this reason, commentators and jurists have been trying for a long time to present the best interpretation according to the accepted readings, considering the different readings and their influence in understanding the Qur'an. Differences in Quranic readings in some verses of rulings have caused a difference in interpretation and understanding of commentators and jurists, and the basis of this difference and different readings are the texts entered about "The Revelation of the Qur'an on the Seven Letters". One of the necessary sciences for interpretation is the science of reciting the Qur'an, which plays a significant role in interpretation and jurisprudence. In this research, an attempt is made to clarify the opinions and statements of jurists and commentators by looking at authentic and different readings in some specific verses that are related to the rules of worship, and finally to explain and analyze their arguments and prefer one of the Those words are enough. A review of the reasons and viewpoints of the jurists shows that both correct and incorrect readings have been effective in expressing and deriving jurisprudence rulings and have caused differences in the understanding of the verses of the rulings. One of the ways to solve the legal dispute is to examine the document of Shaz hadith, to use the rules of the science of hadith to solve the conflict between the evidence and the hadith, which can provide solutions for the preference of legal sayings while justifying the reasons for the difference in interpretation of the verses.

Dowry is one of the financial rights of women in Islam, which is paid by the husband. Sharia's requirement has always been that it is an emotional marriage based on love. However, the marriage contract also has financial effects that the couple is required to adhere to. The different circumstances of the couple affect the amount of dowry proof. One of the things that cause death is the death of one of the spouses. The type of death due to the naturalness of the death, suicide of the wife, the murder of the husband by the wife, as well as the type of dowry due to the fact that it is clear and unclear, the events that happened in the married life before the death, such as: penetration, correct seclusion, one-year residence and communication. According to jurisprudence, anus is dowry and the required amount paid by a man to a woman. According to Article 12 of the Civil Code, matters related to personal status are judged based on the jurisprudence of that person. Dowry is one of the topics of personal status, and the disagreement of the parties regarding dowry as a jurisprudential issue should be investigated and resolved from the jurisprudential perspective of the couple. Examining the matters mentioned in dowry in the case of the death of one of the spouses from the perspective of the jurists of the Arba'ah and Madani Madhhabs of Iran, the law of mentioning and criticizing them, and making available suitable research for the use of clients to resolve disputes in the matter of dowry, including: This is the research that seems necessary and necessary. The current research is qualitative research in terms of its practical purpose and also considering that it was done through documentary sources. The research method in the present research is descriptive-analytical, and by using library resources and tools for taking files from books available in libraries, using related software and sites, the collected materials are classified, translated, summarized and concluded. They are taken from them. The observations of this research show that the death of one of the spouses as one of the criteria for dowry is a point of conflict among the jurists of Arba'ah religions. Some different marriage situations, the type of dowry and the type of death of one of the couples are influential in their final opinion. Finally, different fatwas regarding proof, fall or halving of dowry in the case of death of one of the spouses in special circumstances have been noted and mentioned by the author, and the meaning of the texts cited by them is the main purpose of this research

The loss of loved ones in life causes a difficult mental and emotional impact on a person, and considering the emotional relationship between couples, it is obvious that the death of one of the couples will cause more mental and emotional pressures. In Islamic jurisprudence, it is not permissible to express sorrow for the deceased for more than three days, however, due to the special position of spouses in their joint life, special laws have been legislated for the wife to express her sorrow, which is referred to as "Ahdad" in Islamic jurisprudence. has been The word "Ahdad" is derived from "Haddabba" which originally refers to two meanings, prohibition and self-control and the end or part of something. The idiomatic meaning of ahadad is derived from prohibition and refraining. Similar definitions for Ihadad have been presented in Arbaa religions, which can be summed up in this definition: "Ihadad means refraining from using any cosmetics and ornaments during the period of Idah". The meaning of cosmetics and ornaments is anything that attracts the attention of men, the examples of which are different in every age and time. Ahadad, which is for women, is divided into two types: 1- Ahdad for couples 2- Ahdad for non-couples. The jurists of Islamic schools of thought disagree on the obligation or non-obligation of marriage for women whose husbands have died and who are mature, sane and Muslim; The majority of jurists consider it obligatory, and on the other hand, Hasan Basri, Sha'ba, Hakem Bin Utbah and San'ani do not consider it obligatory. Also, they have different views about the ruling on marriage of minor, insane, dhimmi (non-Muslim) women and women who are in reversionary divorce, pre-penetration, divorce, annulment and triple divorce. The duration of Ahadad for a couple is four months and ten days and nights, during which they should not use cosmetics and ornaments that attract men's attention and should not leave their home except in case of necessity. Therefore, the jurists of the four schools of thought have different views about the ruling of Hajj, Itikaf, and traveling of women who are in Ihadad in different situations, the ruling of which depends mostly on the necessity and non-necessity. Examining different viewpoints, it seems that Ihadad is obligatory on women whose husbands have passed away, and it is obligatory for them to adhere to the requirements of Ihadad, and it is permissible to deviate from them only when necessary.

The word "sajda" literally means bowing down and bowing . Its idiomatic meaning is as follows: "Sajdah is the concept of going from standing to the place of prostration in such a way that seven parts of the worshiper's body are placed on the ground, because in the state of prostration, ultimate submission and humility are revealed." The word recitation means following him and becoming his follower. Also, the meaning of reading and reciting is expressed from this word. The definition of reciting prostration is to perform prostration when reciting a verse of prostration due to obligation or necessity. The words that are related to prostration of recitation are "sajdah shakr" and "sajdah suho". The jurisprudential rulings related to "sajdah recitation" can be examined in the following areas: a) The ruling on prostration of recitation for the reciter. b) The order of prostration of recitation for the listener. c) The order of prostration of recitation for the listener. d) The conditions of prostration of recitation. H: The qualification of the imam as a reciter for the listener and listener. R: Sajdah Tali for prostrating the listener. G: Prostration positions of reciting in the Qur'an. And: The rule of prostration of reciting in public prayers. Y: The ruling of prostration of recitation in secret prayers. E: The ruling of the imam's prostration in the secret prayer, etc. What is mentioned in this research, all these topics have been explained in detail and with explanation and preference of the opinions of Islamic jurists

باکره برای خانمی به کار می رود که مورد دخول واقع نشده باشد که پرده بکارت اماره ی آن است. عمل ترمیم پرده بکارت، عمل جراحی ای است که به منظور ترمیم و اصلاح غشاء بکارت زایل شده به هر سببی که باشد یا بکارت شکل نگرفته، توسط پزشکان متخصص انجام می گردد و شامل دو تکنیک هایمنوپلاستی و هایمنورافی برای اصلاح پرده بکارت است و از روش های ترمیمی پرده بکارت به شمار می آید. در این پژوهش که از مباحث مستحدث فقهی است به بررسی دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی به روش توصیفی تحلیلی درباره حکم شرعی انجام این عمل جراحی پرداخته می شود. فقهای معاصر درباره حکم شرعی عمل ترمیم پرده بکارت سه دیدگاه مختلف دارند. گروهی از فقها با استناد به آیاتی از قرآن کریم، قواعد فقه و دلایل عقلی آن را حرام و گروهی نیز آن را جایز می دانند. گروه سوم از فقهای مذاهب با توجه به کیفیت زوال پرده بکارت با استناد به دلایل نقلی از قرآن و سنت و نیز دلایل عقلی و توجه به بُعد اجتماعی و عرفی و نیز بازتاب های روانی این مسأله به تفصیل در این زمینه قائل هستند. پس از استقراء و بررسی اقوال و دیدگاه های مطرح شده از جانب فقها به نظر می رسد که قول قائلان به تفصیل با توجه به در نظر گرفتن آثار روانی و اجتماعی و عرفی این مسأله، در این زمینه به صواب نزدیک تر و راجح است که معتقدند عمل ترمیم پرده بکارت تنها در دو حالت زوال پرده به سبب وطئ در عقد نکاح و مشتهر به زنا، حرام است و در دیگر حالات در صورت ضرورت انجام عمل فوق، جایز می باشد و لازم به ذکر است که مصوبه سال 2007 مجمع فقه اسلامی در جده نیز مؤید همین قول است.

إن الادیان السماویه کلها من عندالله تبارک وتعالی فی الاصل ،یعنی أن الادیان ترجع إلی منبع واحد ومصدر وحید،ولذلک فان الادیان قریب ومنسجم فیما بینهم خصوصا من جهه الاحکام ومن الاحکام التی اتفق الاسلام مع الیهودیه حولها هوالزنا، فالزنا حرام فی الادیان کلها وبالاخص فی الیهودیه والاسلام.ای ان الاسلام والیهودیه اتفقاعلی تحریم الزنا واللواطه واتیان البهائم ورجم الزانی المحصن،ولکن اختلفا حول احکام عده مثل حرمه السحاق ورجم الزانی غیر المحصن والذی اتی البهائم والزنا بغیر المؤمن. ولا شک أن حفظ النسب والعرض من المقاصد التی أکد الاسلام علی حفظهما ولأجل ذلک حرم الزنی والفواحش ماظهر منها وما بطن لأن الزنی تتصادم مع مقاصد الاسلام الاساسیه ومن المحرمات التی علم من الدین بالضروره، قال تعالی «وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَهً وَسَاءَ سَبِیلًا» (الإسراء: 32). وقد جاء هذا البحث معتمدا علی المنهج الوصفی- التحلیلی تحقیقا لبیان ذلک بعد جمع آراء الفقهاء من المصادر الفقهیه المعتمده قدیما وحدیثا. فالزنا من المحرمات القطعیه فی الاسلام والادیان السماویه کلها خصوصا الیهودیه واحدی الجرائم التی جعلت لها الحد والعقوبه فی الدنیا قبل الآخره فی الدیانتین الاسلام والیهودیه، فعقوبه الزانی المحصن والزانیه المحصنه هی الرجم حتی الموت،وقد عالج الاسلام فشو الزنا بسبل شتی وتذرع لها بوسائل عده،ومن ذلک الردع بالعقوبه لکل من تسول له نفسه الاقدام علی هذاالمنکرالبشع، وضبط ذلک بمجموعه من الاحکام التی تحقق مقاصد الاسلام.

One of the problems that has prevented families from having children is infertility, which has been solved in different ways in different periods. Medical science about infertility and infertility in modern times has made significant progress one way to treat infertility is to use a rented uterus. The rent of the uterus is based on the use of another woman to maintain a fertilized egg, which causes different types of infertility. The history of this method of infertility treatment dates back to 1974, when the first baby born from in vitro fertilization was born. The mentioned issue has been studied descriptively-analytically in the present study. The issue of surrogacy, like many other issues, has its pros and cons, among which proponents cite it for reasons such as the principle of obscenity, the analogy of surrogacy on renting a woman to breastfeed, and the existence of a woman's religious need. Opponents also cite reasons such as the sanctity of female genital mutilation for a non-husband, the inability to have sex in the womb, and the suspicion of intermarriage. According to the author, for the following reasons, the preferred vote indicates the sanctity of renting a womb: the existence of corruptions and harms arising from this work, which is based on the rule of "origin in the state of prohibition". It is forbidden.

روزه از ارکان دین مبین اسلام است و از عباداتی است که بر انجام آن تأکید شده و دارای اهمیت خاصی در تزکیه نفس و افزایش تقوی است. از این رو در نصوص کتاب و سنت علاوه بر روزه واجب ماه رمضان، مسلمانان به انجام روزه سنت در مجموعه ای از ایام سال تشویق و ترغیب شده اند که می توان به اختیار، این ایام را روزه گرفت و از ثواب و فواید آن بهره مند شد. با توجه به اهمیت این موضوع و با هدف شناخت انواع روزه سنت و کیفیت آنها و آشنایی با دیدگاه مذاهب اربعه در این زمینه، سعی شده است با استفاده از منابع معتبر فقهی، مطالب مرتبط با روزه سنت که شامل دیدگاه فقهای مذاهب اربعه در زمینه روزه سنت و احکام مرتبط با آن است، جمع آوری شود و با روش توصیفی- تحلیلی، مورد نقد و بررسی قرار گیرد. در کنار اختلاف در روزه های سنت در برخی از احکام فقهی روزه سنت همچون؛ جواز افطار روزه سنت، روزه گرفتن ایام متوالی و ... نیز در میان مذاهب فقهی اختلاف نظر وجود دارد. روزه سنت بر اساس آنچه در کتب فقهی ذکر شده است به چند دسته قابل تقسیم است: روزه های سنتی که به اتفاق مذاهب اربعه سنت و جائز هستند و عبارتند از: روزه عاشورا و تاسوعا با هم، روزه یازدهم محرم به همراه عاشورا، روزه داودی، روزه روز عرفه برای غیر حاجیان، روزه هشت روز اول ذی الحجه، روزه شش روز شوال، روزه ی روز دوشنبه و پنج شنبه، روزه نماز استسقاء قبل از امر امام، روزه جمعه به همراه روز دیگر، روزه ی روز شنبه به همراه روز دیگر، مطلق روزه داری در ماه های شعبان، ذی القعده، ذی الحجه و محرم. روزه هایی که در میان فقها در سنت بودن آنها اختلاف نظر وجود دارد، و شاملِ روزه روز عاشورا به تنهایی؛ روزه روز عرفه برای حاجیان، روزه شش روز شوال نزد ائمه مذاهب، روزه ایام البیض، روزه همیشگی (صیام الدهر)، روزه نماز استسقاء پس از امر امام، روزه روز جمعه به تنهایی، روزه سنت در نیمه دوم ماه شعبان، روزه سنت در یوم الشک، روزه داری در ماه رجب است. رو زه هایی که هیچ یک از مذاهب آن را سنت نمی دانند و عبارت است از: اختصاص روزه شنبه به روزه داری، روزه وصال. روزه هایی که در مذاهب اربعه یا برخی از آنها درباره آن سخن نگفته اند که شاملِ روزه ایام السود، روزه روز یکشنبه به تنهایی، روزه داری در فصل تابستان و زمستان است.

ازدواج در دین اسلام از جمله مهم ترین عقدهایی است که شخص در طول عمر خود آن را منعقد می کند که در کتاب و سنت بر این امر تأکید شده است. زن و مرد با هم ازدواج می کنند تا مودت و رحمتی میان آن ها شکل گیرد به طوری که هر یک از آنان، دیگری را نعمتی ارزشمند از جانب خدا و شریک زندگی خود به حساب آورد؛ اما الگوی ازدواج و تشکیل خانواده در چند دهه ی اخیر تغییرات فراوانی در جهان داشته است. از جمله این تغییرات "ازدواج سفید" یا "هم خانگی" است. این الگو به زندگی مشترک دو شریک جنسی بدون انشای صیغه ی عقد اشاره دارد که طرفین فارغ از مراسم شرعی و عرفی، با رضایت و توافق، زندگی خود را در مکان مشترکی آغاز می کنند، اما هیچ کجا زوجیت آن ها نه به طور شرعی و نه به صورت قانونی ثبت نخواهد شد. زندگی مشترک بدون ازدواج رسمی و قانونی و رابطه ی زناشویی ثبت نشده، غیر قانونی و نامشروع است. با توجه به تأثیر مستقیم این الگو بر روی خانواده ها بررسی آن از نظر شرعی مورد توجه می باشد. هدف این پژوهش تحلیل و ارزیابی ازدواج سفید که به روش کتابخانه ای و به صورت توصیفی- تحلیلی انجام شده است، دیدگاه فقه نسبت به ازدواج سفید را بررسی کرده است. یافته های پژوهش نشان داده اند که این نوع ازدواج محصول فرایند تجدد و گسترش جهانی شدن است. این پژوهش نشان داد که از منظر فقه شافعیه ازدواج سفید به دلیل عدم وجود ارکان ازدواج از جمله: عدم وجود صیغه، عدم وجود ولیّ و عدم وجود شاهدان و عدم تحقق حکمت های ازدواج مانند حفظ نسب و حفظ نسل، سکون و آرامش و مخالفت با اصول شرع قابل قبول نبوده و باعث ایجاد هرج و مرج در جامعه خواهد شد. به لحاظ شرعی باید صیغه ی عقد ازدواج بیان شود و ایجاب و قبول لقظی باشد، مگر در حالت عجز از تلفظ که همگی نشان دهنده ی اهمیت و جایگاه ازدواج است نه سخت گیری در آن.

تعد المخطوطات الإسلامیه کنزا من کنوز الحضاره الإسلامیه وجوهرا من جواهر ثقافتها، إذ دوّنت فیها علم الأمه الإسلامیه، لابد من التأمل فی بحر المخطوطات ومحاوله إعاده بنائها وإحیائها، ومن أهم المخطوطات فی الفقه الشافعی، والتی تم تألیفها فی القرن العاشر الهجری، "المقرّر فی شرح المحرر"، لمؤلفه نورالدین علی بن یحیی الزیادی، وهو من الفقهاء الشافعیین وعاش حدود (90 عاماً) فی سنه (1024ه)، وانتهت إلیه رئاسه الشافعیه فی عصره، وکتابه شرح کتاب (المحرر) للإمام الرافعی، وهو من فقهاء الشافعیین المتأخرین وعاش حدود (66 عاماً) فی سنه (623ه). هذا البحث یتکون من ثلاثه أبواب من کتاب "المقرر" للإمام الزیادی ویشمل (باب صلاه الخسوفین وصلاه الاستسقاء وحکم تارک الصلاه)، وکتاب "المقرر" من أفضل الکتب الفقهیه فی مذهب الشافعیه، ومصدر من مصادر المهمه التی اعتمدها فقهاء المذهب، ولیس الشرح "المقرر" شرحاً عادیاً وبسیطاً بل هو شرح محکم ومفصل، ولهذا الذی تأملته فی هذا الشرح مشابه لمستوی الکتاب "کفایه النبیه فی شرح التنبیه" للإمام ابن الرفعه، بدلیل أنَّ الإمام الزیادی حاول أن یوضح الکلمات المبهمه فی هذا الشرح، وراجح الأقوال الذی فیه خلاف بأدله الآیات والأحادیث، وجاء بالأقوال الذی فیه الخلاف، وذکر أقوال المذاهب الأخری، فی بعض المواضیع. وبذل الباحث ما فی وسعه معتمدا علی المنهج النظری، لتحقیق وتوضیح هذه المسائل النفیسه التی ذکرها العلامه الزیادی مراعیا الأسلوب والمسلک الذی سلکه المحققون فی تحقیق المخطوطات.

طلاق در اسلام به منظور پایان دادن به اختلاف و ناسازگاری میان زوجین وضع شده و به معنای پایان دادن به عقد ازدواج با بیان الفاظ مخصوص است. طلاق به مانند سایر قوانین و قرادادهای اسلامی دارای شروط و قوانین مشخصی می باشد، ازاینرو الفاظی برای بیان آن قرار داده شده است که در اصطلاع شرعی با عنوان صیغه طلاق شناخته می شود و یکی از ارکان طلاق می باشد. اگر لفظ استفاده شده از جمله الفاظ صریح باشد با گفتن آن، طلاق واقع می-شود، اما در الفاظ کنایی و غیر صریح لازم است لفظ گفته شده با نیت قلبی همراه باشد. الفاظ مورد استفاده برای طلاق در مناطق مختلف، متفاوت می باشند. در این صورت لازم است این الفاظ مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شود که آیا این الفاظ صریح هستند یا کنایی. در بعضی از مناطق کردنشین لفظ (ته ڵاقم که وتبێ) استفاده می شود که علما در بررسی و حکم آن اختلاف دارند. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی این موضوع پرداخته و نظرات فقها، به ویژه اظهارات فقها کرد و دلایل آنها از مصادر فقهی قدیم و جدید در باره لفظ مذکور، جمع آوری شده و پس از بررسی اظهارات علما به این نتیجه رسیده است که در مورد لفظ (ته ڵاقم که وتبێ) سه رأی وجود دارد؛ رأی اول: لفظ (ته ڵاقم که وتبێ) صریح است، رأی دوم: لفظ (ته ڵاقم که وتبێ) لغو است و رأی سوم: لفظ (ته ڵاقم که وتبێ) کنایی است. با توجه قوت دلایل رأی اول و سازگاری آن با مقاصد شریعت از دو رأی دیگر قوی تر می باشد.

اصطلاح زکات فطر متشکل از دو واژه «زکات» و «فطر» می باشد که هر کدام در لغت به معانی متعددی به کار رفته اند. «زکات» در لغت به معنی رشد، پاکی، برکت و اصلاح به کار رفته است. «فطر» نیز به معنی شکافتن و پدید آوردن به کار رفته است. زکات فطر اصطلاحا به مقداری مشخص از اموال گفته می شود که بر فرد مسلمان در آخر رمضان فرض می شود که به ازای خود و کسانی که تحت سرپرستی او هستند، به مستحقان آن پرداخت کند. فقها بر وجوب فطریه متفق می باشند اما در سبب وجوب آن اختلاف وجود دارد. جمهور فقها وقت وجوب را سبب آن می دانند و احناف، حیات شخص و ولایت بر او را سبب می دانند در حالی که مالکیه، نفقه را سبب وجوب در نظر گرفته اند. برای شرط وجوب فطریه، توانایی مالی مورد اتفاق فقها بوده و اسلام نیز از نظر جمهور، به عنوان شرط وجوب لحاظ شده است. برخی شروط مانند عقل و شهر نشینی از نظر اکثر فقها فاقد اعتبار می باشند. اکثر مذاهب بر این نظرند که فطریه از همه اجناس به اندازه یک صاع پرداخته می شود اما در اندازه صاع اختلاف وجود دارد. هر چند صاع نوعی پیمانه حجمی است اما معادل آن در وزن کاربرد داشته و مورد بحث قرار گرفته است. جنس هایی که زکات فطر عموما از آن ها پرداخت می شود بنا بر رای اکثر فقها شامل گندم،جو،خرما و کشمش می باشد و باقی اجناس مختلف فیه می باشند و تنها در مذهب احناف پرداخت قیمت به جای جنس جایز می باشد. در بحث زمان پرداخت فطریه، عموم فقها قائل به جواز تعجیل آن بوده و تاخیر آن را بیشتر از روز عید جایز نمی دانند. عموم فقها بر این باورند که مستحقین فطریه کسانی اند که زکات اموال به آنها تعلق میگیرد و برخی نیز تنها فقرا و مساکین را مستحق آن می دانند.

بدون شک اسلام حقوق و دستاوردهای مهمی برای زن به ارمغان آورده است؛ زمانی متوجه اهمیّت این حقوق و دستاوردها می شویم که نگاه گذرایی به اوضاع زن پیش از اسلام داشته باشیم. این که چگونه زن در ادیان مختلف و تمدن های گذشته از جنبه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مورد ظلم و ستم قرار می گرفت و حرمت و شرافتی را برای او نمی شناختند. با ظهور اسلام دوره طلایی زندگی زنان شروع شد و زنان استقلال هویتی و ذاتی خود را به دست آوردند و استعداد های نهفته خود را شکوفا نمودند و دوشادوش مردان پا به عرصه های مختلف نهادند و بستری فراهم شد تا به یک عنصر پرارزش و نقش آفرین تبدیل شوند. ظهور دین مبین اسلام سرآغاز تحولاتی عظیم در حقوق و جایگاه زنان بود زیرا با ظهور دین اسلام زنان در تمامی عرصه های اجتماعی فعالیت و حتی اظهار نظر می نمودند، لذا زنان صدر اسلام یعنی امهات المومنین و دختران پیامبر(ص) و زنان و دختران صحابه در دو دوره مکی و مدنی میدان وسیعی از تاریخ را به خود اختصاص داده اند. ایشان در تمامی امور جامعه از جمله: ایمان، شهادت، هجرت، بیعت، و جهاد دوشادوش مردان حضور داشته اند و فعالیت و نقش خود را در مدینه در گسترش فقه اسلامی در قالب های گوناگون ایفا نمودند. در دوران خلفای راشدین زنان به همان فعالیت ها و تلاش های خود که در عهد نبوی و در محضر امهات المؤمنین کسب نموده بودند در جامعه ادامه داده و تمام تلاش خود را برای اعتلای دین اسلام و عمل به فرامین قرآن و سنت پیامبر(ص) به کار بستند. با مطالعه دقیق در منابع تاریخی و فقهی تا پایان دوره أُموی می بینم که زنان در حوزه های مختلفی نقش بسیار پرباری ایفا نموده اند. آن ها در زمینه فقهی یاری دهنده کاروان فقه اسلامی بوده اند و فعالیّت های بی شائبه آنها در صدر اسلام، ترویج، تبلیغ و گسترش فقه اسلامی از طریق روایت حدیث، پاسخ به سؤالات فقهی، توضیح و تبیین فقه بانوان و صدور فتوا بوده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با تکیه بر منابع تاریخی و فقهی به روش توصیفی ـ تحلیلی نقش زنان در گسترش فقه اسلامی از صدر اسلام تا پایان دوره أُموی را مورد بررسی قرار دهد.

تلقین در لغت به معنای تفهیم و در اصطلاح فقها به معنای القای کلام به دیگری که دیگری آن را قبول یا تکرار نماید، است. تلقین را می‎توان به دو صورت انجام داد: تلقین برای شخص محتضر و تلقین برای میت. فقها در باب تلقین شخص محتضر قائل به استحباب بوده و در میان آنان اختلاف نظری وجود ندارد اما در مورد تلقین بعد از مرگ یا به اصطلاح تلقین میت با هم اختلاف نظر دارند. علمای شافعیه و حنابله قائل به استحباب، گروهی از فقهای احناف قائل به اباحه و فقهای مالکیه و برخی از فقهای حنفی قائل به کراهت انجام تلقین برای شخص میت می‎باشند. با مقایسه ادله و دیدگاههای رایج در این باب استحباب انجام تلقین برای میت با توجه به ادله و براهین و مناقشهی این ادله اصح به نظر می‎رسد. موت در لغت به معنای سکون است و هرچیزی که ساکن باشد میت محسوب می‎شوداما در اصطلاح فقها به معنای خروج و جدائی روح از بدن است. بنابراین میت کسی است که روحش از بدن خارج و ساکن شده باشد. نشانه های میت از دیدگاه فقهی عبارتند از: قطع دم و باز دم، خیره شدن چشمها، کج شدن پاها و تار شدن چشمها از نظر پزشکی نیز این نشانهشامل سست شدن عضلات، کبودی چشمها و خشک شدن جسم میت است. تمامی‎این علایم و نشانهها به معنای خروج روح از جسم می‎باشد. محتضر یا شخص در حال احتضار به کسی اطلاق می‎گردد که مرگ بر او نازل شده باشد.

روزه از جمله عباداتی است که خداوند آن را بر مسلمانان و امت های قبل از آنان فرض فرموده و هدف از تشریع آن، کسب تقوا و رشد و پرورش آدمی و تهذیب و تزکیه ی روح و روان اوست. با توجه به اینکه روزه در اذهان عمومی، عبادتی است که صرفا با احکام و ظواهر آن شناخته شده و جوانب اخلاقی و تربیتی آن، غالبا مهجور مانده است، این رساله سعی بر این دارد که با رویکردی متفاوت و نگاهی اخلاق مدارانه به بحث از روزه و پاسخگویی به سؤالات تحقیق بپردازد که عبارتند از: هدف از تشریع روزه چیست؟ اهداف و مضامین اخلاقی و تربیتی روزه در قرآن و سنت چیست؟ در این راستا با بهره گیری از کتب تفسیر، حدیث، فقه و منابع اخلاقی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا به بیان مسائل فقهی روزه برای شناخت احکام و چگونگی صحتِ این فریضه الهی پرداخته، سپس به تبیین اهداف تربیتی و اخلاقی آن در نه بخش با محوریت تقوا به عنوان اصلی ترین هدفِ تشریع روزه که قرآن به آن اشاره فرموده، پرداخته خواهد شد و در واقع سایر اهداف تربیتی حاصل از روزه از جمله تهذیب نفس، صبر، مراقبت و اخلاص و ... نیز در صورت وجود تقوا، قابلیت به فعل رسیدن خواهند یافت.

حیض عبارت است از خونی که پس از بلوغ، به طور طبیعی و در حالت صحت و سلامتی از منتهای رحم مؤنث آدمی در اوقات معلوم خارج می شود، به این صورت که دستگاه تناسلی زن (رحم) در این دوران دچار تغییرات تخریبی بافتی و ریزش دیواره رحم شده و همراه سلول های تخریب شده، مقداری خون (5 – 80 میلی لیتر در هر دوره) در اثر پاره شدن عروق شریانی دیواره رحم، به تدریج در طول مدت زمان قاعدگی از دستگاه تناسلی خارج می گردد. استحاضه نیز در اصطلاح فقها به معنای استمرار و تداوم خونریزی حیض و خونی است که در غیر زمان حیض و نفاس از رگی به نام عاذل که در ابتدای رحم است، خارج می گردد. به خانمی که خونریزی مستمر دارد مستحاضه گفته می شود. حیض و استحاضه از اساسی ترین موضوعاتی است که بانوان پس از بلوغ با آن درگیر می شوند و از جمله مواردی است که تحقیق در مورد آن، سبب تأمین سلامت زنان و مهم تر از آن تأمین سلامت جامعه است؛ چراکه تأمین سلامت زنان از جمله اهداف توسعه اجتماعی اقتصادی جامعه به شمار می آید. خون حیض غالباً خونی سیاه، سرخ، گرم و غلیظ است که همراه با سوزش و فشار می باشد. خون استحاضه رقیق و شفاف و خنک است و از رگی به نام عاذل خارج می شود. فقهای مذاهب اربعه در تقسیم بندی زنان حائض اختلاف نظر دارند. احناف آنان را به سه دسته ی مبتدئه، معتاده و محیره، و شافعیه به مبتدئه، معتاده و مستحاضه غیر ممیزه، و حنابله به مبتدئه، معتاده و ناسیه و مالکیه به مبتدئه و معتاده تقسیم بندی می نمایند. استحاضه نیز به دو دسته مبتدئه در حیض و مبتدئه در نفاس تقسیم بندی می شود که هر یک بر اساس مذاهب اربعه اهل سنت دارای اقسام خاصی است. یکی از مهم ترین انواع مستحاضه، مستحاضه متحیره است که دارای سه نوع است: ناسیه قدر و وقت هر دو، ناسیه قدر دون الوقت، ناسیه وقت دون القدر و هر یک دارای احکام خاص خود است. در فقه اسلامی حیض دارای احکام خاصی است از جمله: عدم صحت نماز و روزه، وطء و رابطه زناشویی، طواف، اعتکاف، لبث در مسجد، قرائت قرآن، مس مصحف، طهارت، طلاق و غیره. احکام فقهی مذکور نیز در استحاضه جاری است با این تفاوت که در حیض برای انجام عبادت نیاز به غسل هست اما در استحاضه به غسل نیاز نیست مگر در مواردی که در مستحاضه متحیره ذکر شده است.

سم به هر ماده مضر و زیان آور برای بافت های بدن موجود زنده و یک سیستم بیولوژیکی اطلاق می شود، و در موارد زیادی همانند قتل، درمان، و صید و شکار قابل استفاده است، از این رو سم به عنوان موضوعی در ابواب مختلف فقهی هم چون بیع، شکار، جهاد، قصاص، قتل و غیره قابل طرح و بررسی است. دلیل استنباط فقهای مذاهب اسلامی در این مباحث، به صورت کلی توجه به ضرر و زیان ناشی از سم، قواعدی چون «لاضرر و لا ضرار» و برخی آیات و روایات مرتبط و ضرورت و مقتضیات و شرایط خاص زندگی افراد و جامعه اسلامی است. همین قرابت مبانی استنادی سبب قرابت و نزدیکی دیدگاه علما در اکثر احکام شده و غالبا سم را به علت مضر بودن نجس و غیرقابل تناول دانسته اند و آن را حرام عنوان می کنند و بیع و تجارت با آن را به دلیل عدم النفع یا مضر و حرام بودن آن جایز نمی دانند. هم چنین استفاده درمانی از آن را به مانند سایر محرمات محدود به حالت ضرورت دانسته اند. فقهای مذاهب اسلامی درباره قتل با سم، هرچند سم را قتال و کشنده دانسته اند؛ اما درباره نوع قتل آن دو دیدگاه مختلف دارند، گروهی از فقها معتقدند قتل عمد است و گروهی نیز آن را قتل شبه عمد به شمار می آورند. فقها قصاص با سم را به علت حرام بودن این ماده و توجه به برخی احادیث در باب الزام قصاص با «شمشیر» و رعایت احسان در قتل جایز نمی دانند. هم چنین فقها درباره استفاده از سم علیه مشرکان و در هنگام جنگ سه دیدگاه دارند: اغلب فقها آن را جایز می دانند. و برخی آن را مکروه و محدود به حالت ضرورت عنوان نموده اند و عده ای نیز آن را حرام می دانند.

بحث از لباس و نوع پوشش و کیفیت آن همواره از زمان خلقت انسان و در تمامی ادیان سماوی تا به امروز از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و دارای تاریخچه ای به درازای عمر بشر است؛ زیرا علاوه بر آن که میل به ملبس بودن با لباس و پوشش یک ندای درونی است، فطرت سالم انسان ها و تمایز ساختار فیزیکی آن ها با سایر جانداران اقتضا می کند که به بحث درباره لباس بیندیشند. لباس اصطلاحاً بر هر آنچه که شایسته است انسان آن را بپوشد، اطلاق می شود و علاوه بر آن چیزی است که انسان برای پوشاندن عورتش و محافظت از سرما و گرما و اذیت و آزار بیگانگان نیز به آن نیاز دارد. در این میان بحث از کیفیت لباس زن و احکام مربوط به آن از جایگاه بالاتری برخوردار است؛ زیرا هر چند شریعت اسلام برای حفظ نوامیس و تحکیم بنیان خانواده هر دو جنس زن و مرد را به حفظ و رعایت پوشش درخور و مناسب امر می نماید؛ اما وظایف زنان در این میان برای جلوگیری از هر نوع فتنه و فساد بسیار قابل توجه تر است. بحث از کیفیت و احکام لباس زن در مواردی از جمله لباس زن در برابر محارم و غیر محارم، لباس زن براساس حریت و سن زنان، و نیز صفت اسلام و کفر و حضور در اجتماع و مراسمات خاص مذهبی و عباداتی همچون نماز و حج قابل بررسی و پژوهش است. به صورت کلی قاعده و اصل درباره کیفیت لباس زن در تمامی حالات مذکور این است که: «در هر جایی که احتمال بروز فتنه و فساد وجود دارد اصل بر پوشاندن تمام بدن و عدم جواز آشکار نمودن عورت و مواضع ممنوعه است به جز صورت و دست ها»، و بنابراین، این اصل کلی تمامی موارد مذکور را در برمی گیرد و نکته قابل توجه و تأمل در این اصل، جلوگیری از بروز هرج و مرج و فساد و تزلزل اخلاقی در جامعه و کمک به تحکیم بنیان خانواده است. مستند اصل مذکور از جانب فقها، تکیه بر آیات قرآن از جمله آیه 31 سوره ی نور و 59 سوره ی احزاب، احادیث پیامبر(ص) و دلایل عقلی می باشد.

گرامی داشت و شناخت پیامبر زمانی صحیح و حقیقی است که مطابق با شرع و به دور از هر گونه افراط و تفریط باشد. خداوند بلند مرتبه پیامبر را با خصایص بزرگی متمایز کرده و توجه خاصی به ایشان مبذول داشته است. با توجه به این که شناخت خصایص و فضایل نبوی از موضوعات محبوب مسلمانان است و این موضوع موجب بروز افراط و تفریط در حق شخصیت پیامبر شده است وجود تحقیق لازم در این زمینه ضروری به نظر می آید. در این پایان نامه خصایص فقهی عبادی پیامبر مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است و دلایل موافقان و مخالفان هر کدام از خایص عبادی در چهار بخش واجب، حرام، مباح و فضایل مورد بررسی واقع شده است.

در قرون سوم تا پنجم هجری روشنفکری اسلامی به اوج خود رسید این دوره را می توان دوره طلایی شکوفایی علوم اسلامی نامید مذاهب فقهی در این دوره شکل گرفتند صحاح سته نیز حاصل این دوره هستند. علیرغم پیشرفت روزافزون در علوم اسلامی ما شاهد یک وقفه غیر معمول در روند گسترش علم اصول فقه در دوره مذکور هستیم بدین معنی که بعد از «الرساله» شافعی، اولین اثر مستقل اصولی، تا اواخر قرن چهارم هجری هیچ اثر مستقلی در زمینه اصول فقه تألیف نشد. محققان و تاریخ نگاران این دوره را دوره فقدان فعالیت علمی در زمینهی اصول فقه یعنی دوره ای که هیچ پیشرفت قابل ملاحظه ای نداشت، به حساب می آورند. و این تصور عده ای را بر آن داشته که نقطه ی آغازین جدیدی برای اصول فقه قائل باشند. وقتی به زندگی نامه ها و طبقات علما مراجعه می کنیم غیبت آثار اصولی در قرن سوم بیشتر نمایان است. در خلال صدها عنوان و یادداشت مربوط به قرن سوم اشاره ای به چنین آثاری یافت نمی شود. تمامی آنچه که در منابع یافت می شود فقط رساله های مجزا و بخصوصی که عمدتا جدلی هستند به چشم می خورد. گولد زیهر در کتاب «ظاهری ها» می گوید: «مهم ترین کار شافعی وضع قوانین استنباط احکام شرعی بود وی این کار را به نحو شایسته ای انجام داد و لازم است که برای استنباط احکام به آن مراجعه شود.» بعد از اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم بود که از واژه «اصول الفقه» صراحتا برای نامگذاری این علم استفاده شد. آثار مربوط به این دوره و حتی بعد از آن اغلب حاوی توضیحاتی درباره این اصطلاح دو کلمه ای هستند. نویسندگان زیادی درباره ی اصول فقه نوشته اند از جمله ی آنان فقهای معتزلی و اشعری یا همان متکلمین هستند. با نگاه به تألیفات قرن پنجم و بعد از آن در می یابیم که این آثار نسبت به رساله ی شافعی دچار انحراف شده اند بدین معنی که آن طریقی که شافعی در رساله دنبال کرده بود را در پیش نگرفتند. این پایاننامه بر آن است که مشخص کند در آن دوره چه اتفاقاتی رخ داد و علم اصول چگونه تحت تأثیر گرایش های اعتقادی و فقهی و علوم دیگر قرار گرفت.

معامله یکی از ارکان زندگی اجتماعی است که برآورده کردن نیاز افراد جامعه را بر عهده دارد. می توان گفت تمامی مردم دنیا در تمامی دوران ها از این تعامل اجتماعی بی نیاز نبوده اند، اسلام نیز به این نیاز جامعه توجه خاصی داشته و آن را حلال اعلام کرده است: «وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ» (بقره/275). در آیه: «لَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَکُونَ تِجَارَهً عَنْ تَرَاضٍ مِنْکُمْ» ( نساء/29) کلیات اصول معامله را برای مردم بیان نموده است. برای تحقق بیع ارکانی لازم است که بدون نبود آنها معامله انجام نمی شود، این ارکان عبارتند از: أ) صیغه: صحت بیع منوط به رضایت طرفین عقد است و رضایت امری خفی است بنابراین لفظ جایگزین آن می شود. صیغه با (ایجاب) از طرف فروشنده با لفظ (بعتک) یا (ملکتک) و قبول از طرف خریدار با لفظ (اشتریتک) از تو خریدم یا قبول کردم حاصل می شود. صیغه می تواند از طرف فروشنده یا مشتری بصورت صریح یا کنایه جاری شود. ب) عاقدین: عاقدان یا طرفین عقد بیع، فروشنده و خریدار هستند که با توافق میان خودشان بیع را منعقد می کنند، شرط عاقدین این است که به سن تکلیف رسیده باشند. جاری شدن صیغه بر زبان بچه و مجنون چه با اذن ولی یا بدون اذن صحیح نیست. ج) رکن سوم بیع معقود علیه یا محل عقد است که شامل مبیع و ثمن می شود، از جمله شرایط رکن سوم طهارت، قابل انتفاع بودن، ولایت عاقد بر معقود علیه، قدرت تسلیم معقود علیه و علم به معقود علیه است. خلل در هر کدام از ارکان و شروط بیع باعث می شود که غرر در بیع وارد شود که مورد نهی پیامبر (ص) قرار گرفته است. فقها غرر موثر در بیع را غرر زیاد دانسته اند که باعث باطل شدن معامله می شود، از جمله بیوع غرری که در صیغه عقد غرر وجود دارد می توان بیع عربان، دو بیع در یک بیع، بیع و شرط، حصاه، ملامسه و منابذه را نام برد، غرر در معقود علیه (ثمن و مثمن) می تواند در ناحیه جنس، نوع، صفت، مقدار واقع شود. فقهای مذاهب أربعه به زیبایی غرر در بیع را مورد بحث و بررسی قرار داده-اند و با بیان دلایل روشن پرده از بیوع غرری برداشته اند.

اسلام در تعامل با غیرمسلمین، عقدهایی از جمله عقد ذمه می بندد. از مهم ترین عناصر این عقد، مالیاتی به نام جزیه است که عده ای آن را از سرگزیت فارسی و عده ای دیگر آن را مشتق از جزاء عربی می دانند. از جمله احکامی است که تاریخ آن به قبل از اسلام برمی گردد و ادیان پیش از اسلام از جمله یهود و مسیح آن را به عنوان مالیاتی مشروع اخذ نموده اند. جزیه مالیاتی است که با نص قرآن، سنت و اجماع علما بر اهل کتاب (یهود و نصارا) و مجوسیان که شبهه اهل کتاب دارند، واجب شده است. اسلام بر خلاف حکومت های پیش از خود که جزیه را از محارب و غیر محارب دریافت می کردند، آن را سالانه فقط بر مردانی از اهل ذمه که قادر به حمل سلاح و تجهیزات جنگی باشند، واجب کرده است و زنان، کودکان، افراد بیمار، فرتوت و دیوانه و راهبان را از پرداختش معاف کرده است. مقدار و جنس جزیه در شریعت اسلام تعیین نشده است به همین خاطر امام براساس شرایط زمان و طبق مصلحت اندیشی خود، می تواند مقدار و جنسش را مشخص کند. عقد ذمه مانند دیگر عقود متضمن حقوقی است که دولت اسلامی را به رعایت آن ها وا می دارد از جمله: فراهم نمودن جوی مناسب و آرام برای زندگی کردن در دارالاسلام، حمایت ایشان در برابر هرگونه تهدیدی، معافیت از انجام خدمت سربازی، عدم وجوب عباداتی مانند زکات. شریعت اسلام هرگونه اذیت و آزاری از جانب مسلمانان نسبت به اهل ذمه را تحریم کرده است. شریعت اسلام در صورت وجود شرایطی از جمله: عدم توانایی دولت اسلامی از حمایت اهل ذمه، شرکت نمودن اهل ذمه در صف جهاد علیه دشمنان اسلام و مسلمان شدن، جزیه را از آن ها ساقط می گرداند. در عوض اهل ذمه در کنار دریافت این حقوق از جانب دولت اسلامی، ملتزم به احکام اسلامی در بخش عقوبات و معاملات و اجرای قوانین اسلامی می باشند. سکونت در دارالاسلام و فاصله گرفتن اهل ذمه از دارالحرب و آشنایی با محاسن اسلام در اثر اختلاط با مسلمانان به امید گرایش به اسلام، از جمله اهدافی است که شریعت اسلام در مشروعیت جزیه به دنبال آن است. فقهای معاصر ازجمله عبدالکریم زیدان، معتقدند به دلیل این که در دولت های اسلامی عصر حاضر، مسلمانان و غیر مسلمانان همگی به انجام خدمت سربازی و دفاع از کشور می پردازند، جزیه را بر اقلیت های دینی واجب نمی دانند و به وقایع تاریخی ای که دال بر این نکته است، استناد می نمایند.

با بعثت پیامبر(ص) سرچشمه وحی بر روی مسلمانان گشوده شد، غالب آیات به صورت مجمل بر قلب مبارک ایشان فرود می آمد و ایشان به بیان و تفصیل آیات می پرداختند. با وجود پیامبر(ص) نیاز به شخص دیگری برای بیان احکام نبود، چون سنت ایشان جزو مصادر احکام است. در زمان خلفای راشدین حکومت به صورت شورایی اداره می شد؛ شوری احکام را بررسی کرده و حکم تائید شده توسط این گروه اجرا می شد. بعد از دوران خلفا، حکومت شورایی برچیده شد، حکام سرزمین های اسلامی را به صورت پادشاهی اداره می کردند، گسترش سرزمینهای اسلامی، دور بودن آنها از مرکز خلافت و ناآشنایی با زبان قرآن، قرار دادن مذهب واحد بعنوان مرجع احکام و پشتیبانی کردن از فقها زمینه شکل گیری مذاهب و تقلید آنها را فراهم کرد. فقها درباه جواز تقلید به مذهب با همدیگر اختلاف دارند، این اختلافات را می توان در سه دسته تقسیم بندی کرد: الف) قائلین به حرمت تقلید. این گروه با استناد به آیاتی از قرآن، سنت پیامبر(ص)، اقوال ائمه و استدلالهای عقلی معتقدند که نظر در ادله واجب و تقلید حرام است، چون خداوند متعال اطاعت از کسی غیر خود و پیامبرش را بدون دلیل بر ما واجب نکرده است و کسی غیر پیامبر(ص) در تمامی اوامر و نواهی معصوم نیست ب) گروهی از حشویه و تعلیمیه معتقدند که بعد از ائمه نظر و اجتهاد در ادله حرام و تقلید واجب است، این گروه به آیه: «مَا یُجَادِلُ فِی آیَاتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِینَ کَفَرُوا» استناد می کنند ج) گروه سوم قائلین به تفصیل هستند. این گروه تقلید مجتهد را حرام؛ و بر عامی واجب می دانند. غالب فقهای مذاهب اربعه قائل به این رای هستند. از دلائلی که قائلین به تفصیل به آن استناد می کنند آیه: «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» است. این گروه معتقدند که قبل از به دنیا آمدن مخالفین بر این رای اجماع شده است. این تحقیق هر سه دیدگاه را مورد نقد و بررسی قرار خواهد داد، و در پایان رای راجح برگزیده خواهد شد.

وضو به وسیله ی مواردی نقض می گردد. یکی از این موارد لمس یا تماس پوستی با زنان است. این مبحث نزاعی قدیمی و مربوط به دوران صحابه بوده و آنان در این مورد دو دیدگاه داشتند. عده ای اعتقاد دارند مجرد لمس زن، باعث نقض وضو می شود و عده ای معتقدند که لمس به خودی خود باعث نقض وضو نمی شود، بلکه منظور از لمس، جماع است. این بحث فقهای مذاهب را هم به میدان آورده که در این باره به طور کلی سه دیدگاه دارند، شافعیه معتقدند مجرد لمس زن، وضو را نقض می کند و به احادیث صحیحی از پیامبر (ص) استناد می کنند. در مقابل احناف معتقدند لمس به طور کلی ناقض وضو نیست و برای نظر خود دلایلی ارائه داده اند. مالکیه با استناد به ادله ای لمس توأم با شهوت را ناقض وضو دانسته اند. حنابله در سه روایت با مذاهب فوق همراهی دارند. حدوث این نزاع ها ریشه در لغت، حدیث، قرائت و اصول فقه دارد، اما به اجمال با توجه به بررسی دیدگاه ها و نزاع ها در می یابیم که رأی شافعیه ارجح به نظر می رسد، زیرا شافعیه بیشتر جنبه ی احتیاط را در پیش گرفته و این امر با اصل لزوم رعایت احتیاط در عبادات همخوانی بیشتری دارد تا جایی که بسیاری از علماء هم احتیاط در عبادت را واجب می دانند.

یکی از اصطلاحات وارد شده در قرآن کریم اصطلاح« لیله القدر» است. لیله القدر در لغت به معنای شبِ صاحبِ قدر و ارزش است و در اصطلاح شبی از شب های ماه مبارک رمضان است که قرآن در آن نازل شده است و قضا و قدر و رزق و روزی و اجل و مرگ و به صورت کلی امور مربوط به یک سال در آن شب مقدر و مشخص می شود. جمهور علما معتقدند که شب قدر اختصاص به امت حضرت محمد( ص) دارد و در امت های پیشین نبوده است؛ اما گروهی هم معتقدند که در امت های پیشین هم لیله القدر وجود داشته است. آیات قرآن و احادیث صحیح دلالت دارند بر این که شب قدر یکی از شب های ماه مبارک رمضان است؛ اما قرآن مشخص ننموده که کدام شب، شب قدر است و احادیثی هم که در باب زمان لیله القدر وارد شده اند، اختلاف زیادی با هم دارند. جمهور علما معتقدند که شب قدر در دهه ی آخر ماه مبارک رمضان قرار دارد؛ ولی در تعیین دقیق شب قدر با هم اختلاف نظر دارند؛ گروهی معتقدند که شب قدر یک شب مشخص است و جابه جا نمی شود، این گروه خود در تعیین این که کدام شب، شب قدر است با هم اختلاف کرده اند: عده ای شب بیست و یکم، و عده ای شب بیست و سوم، و عده ای شب بیست و پنجم، و عده ای شب بیست و هفتم را شب قدر می دانند. گروهی هم معتقدند که شب قدر یک شب معین نیست و در دهه ی آخر ماه مبارک رمضان جابه جا می شود.

چکیده یکی از واقعیت های انکار ناپذیر جوامع وجود فرزندانی است که از روابطی غیر مشروع متولد می شوند که نمی توان وجود این کودکان را نادیده گرفت و باید به ارزش ها و نیازهای انسانی آنها توجه نمود. باید احکام این کودکان را شناخت تا بتوانند مانند دیگر کودکان در جامعه عنصر مطلوب باشند. دو گروه از این اطفال، ولد الزنا و ولد اللعان می باشند. ولد الزنا فرزندی است که در نتیجه ی رابطه ی خارج از ازدواج شرعی زن و مرد به دنیا آمده است یا او ثمره ی رابطه ی حرام و گناه بین زن ومرد است. ولد العان فرزندی است که تحت ازدواجی صحیح به دنیا آمده است و زوج بعد از ملاعنه با همسرش نسب او را از خودش نفی می کند. ولد اللعان و ولد الزنا هر دو نسبشان از جانب پدر قطع شده است. ولد الزنا و ولد اللعان در بسیاری از احکام مانند سقط جنین، قذف، شهادت و قضاوت کاملاً مشابه هستند. مثلاً سقط ولد الزنا و ولد اللعان چه قبل از دمیدن روح و چه بعد از دمیدن روح حرام است؛ زیرا این ممنوعیت می تواند از عواملی باشد که زناکار را از زنا دور کند؛ چه قول به مباح بودن سقط ولد الزنا موجب تسهیل وقوع فحشا و سپس تسهیل رهایی از تبعات آن می شود. در برخی احکام مانند وقف بر فرزند، وصیت، نسب، نفقه، شیردهی، حضانت، قیمومیت، در احکام عبادات، ولایت بر ازدواج و امور مالی تا زمانی که ملاعن، نسب ولد اللعان را به خود ملحق نکند، احکام ولد الزنا و ولد اللعان مشابه هم هستند؛ اما در صورتی که ملاعن نسب ولد اللعان را به خود ملحق کند، فرزند او به شمار می آید و محدودیت هایی که ولد الزنا دارد، از او برداشته می شود. فقها در احکامی مانند ازدواج زانی با ولد الزنا و توارث ولد الزنا و ولد اللعان با خویشاوندانشان، محرمیت رضاعی با استعمال شیر ولد الزنا و لد اللعان، قتل ولد الزنا توسط زانی و قتل ولد اللعان توسط ملاعن و سرقت آنها از یکدیگر، با توجه به شباهت و تفاوتی که میان ولد الزنا و ولد اللعان وجود دارد، باهم اختلاف پیدا کرده اند که این اختلاف در فتاوی فقها بازتاب یافته است.

یائسگی به عنوان مقطعی مهم از دوران زندگی زنان که یک سوم از عمر آنها را شامل می شود؛ دورانی با اهمیت است. در قرآن و سنت آن اندازه که به حیض اهمیت داده شده است، مسائل مربوط به یائسگی مطرح نشده است، و فقط به سه مورد از احکام آن که بحث عده و طلاق و حجاب است پرداخته شده است. از جمله مواردی که در قرآن و سنت ذکر نشده است؛ بحث سن و میانگین سن یائسگی است، و در نتیجه به دلیل عدم ذکر این بحث در قرآن و سنت؛ اقوال کثیری از فقها در این زمینه مطرح شده است و در این باره با هم اختلاف نظر دارند و هر یک به فراخور مطالعات خود درباره ی آنها اظهار نظر کرده اند بنابراین آنچه که درباره ی سن یائسگی وجود دارد اقوال فقها است که بیشتر بحث اجتهادی می باشد که به چند دسته تقسیم بندی می کنند، عده ای بر اساس عرف و برخی هم بر اساس شرایط جغرافیایی و گروهی آن را بر اساس سن، که عده ای میانگین سن یائسگی را 50، عده ای 60، و برخی 62 و بالاتر و عده ای نیز برای آن سن مشخصی بیان ننموده اند و در این زمینه با احتیاط برخورد کرده اند این دسته به روایت و یا حدیث استناد نموده اند. حاصل بحث و بررسی در کتب فقهی و پزشکی و پرسش نامه ای که در این زمینه مطرح گردید این است که آغاز سن یائسگی 50 سالگی قمری است و در کمتر از این سن؛ زنان حکم، زنان حائض را دارند. نتایج بدست آمده در تحقیق میدانی نیز همین را نشان می دهد.

باور به چشم زخم از قدیمی ترین باورها در سراسر جهان بوده است. این باور گرچه بیشتر باوری عامیانه معرفی می شود اما باعث رفتارهای اجتماعی گسترده ای شده است. گاهی مردم برای پیشگیری از چشم زخم از تدابیری استفاده می کنند که نه تنها شرعی نیست بلکه حرام و با یکتاپرستی مغایر می باشد. بر طبق این باور انسان با شگفت زده شدن از زیبایی چیزی یا کسی به حالتی نفسانی دست می یابد و با به یاد آوردن آن چیز بدون یاد خدا به آن آسیب می رساند. حقیقت چشم زخم از نظر شرعی امری ثابت است اما از منظر فلسفی و روانشناسی محل اختلاف نظر است که این پایان نامه دیدگاه شرعی و موافقان و مخالفان چشم زخمی را نقد و برسی کرده و در پایان رای راجح در مساله را با ذکر اسباب و عوامل آن پرداخته است.

از آن جاییﻛﻪ ﻧﻜﺎح ﻗﺮاردادی ﻣﻬﻢ اﺳﺖ و از ﻟﺤﺎظ ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎی دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺷﺎرع ﺷﺮاﻳﻂ و آﺛﺎر ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮای آن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد اراده اﻓﺮاد نمیﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ آﺛﺎر را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ. ﺷﺎرع ﻣﻘﺪس ﺑﺮ ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح ﺻﺤﻴﺢ آﺛﺎر و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺮای زوﺟﻴﻦ وﺿﻊ ﻧﻤﻮده و دﺳﺘﻮراﺗﻲ ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮده و در ﻫﺮ ﻣﻮردی ﻛﻪ ﺣﻘﻲ ﺑﺮای ﻛﺴﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه، ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ بر او نسبت به دﻳﮕﺮی ﻳﺎ دﻳﮕﺮان اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ. از اﻳﻦ رو، ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺧﺎص زوج، و ﺣﻘﻮﻗﻲ خاص زوﺟﻪ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻫﻢ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﻴﻦ ﻫﺮ دو ﻗﺮار داده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و وﻇﺎﻳﻔﻲ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﻲ-ﻧﻤﺎﻳﺪ. بر اساس کتب فقهی اصلی ترین انگیزه تشکیل خانواده و ازدواج، تأمین نیازهای جنسی همسران است. ارضای صحیح غریزه جنسی از مسائل پیچیده و با اهمیت است که نباید از کنار آن بی تفاوت گذشت؛ زیرا در استحکام یا تزلزل خانواده ها نقش اساسی را بر عهده دارد. دین مبین اسلام نیز به بیان این مسأله و چگونگی روابط جنسی همسران و محدوده های آن و نحوۀ برخورد همسران در خانواده با یکدیگر پرداخته است. نتایج ازدواج و روابط جنسی زن و شوهر و یا همان اصطلاح فقها تمکین، بسیار زیاد و قابل توجه است؛ از جمله اینکه سبب انس، محبت، اتحاد، همدلی، آرامش و سکون طرفین در زندگی زناشویی می گردد. با توجه به معنای اصطلاحی تمکین میتوان آن را در دو معنای خاص و عام دسته بندی نمود. که این تقسیم به دو نوع عام- حسن معاشرت زوجین- و خاص – یا رابطه زناشویی زوجین- در هیچ یک از کتب اهل سنت ذکر نشده است، بلکه فقط مفهوم آن بیان شده است. از جمله دلایل مشروعیت تمکین می توان به آیات34 سوره نساء و 228 سوره بقره اشاره نمود. در سنت پیامبر(ص) نیز در این باره احادیث فراوانی وارد شده است. هرچند که تمکین تکلیف زوجه است؛ اما در مواردی زوجه به دلایلی می تواند تمکین نکند. دلایلی مانند: انجام واجبات و تکالیف شرعی، موانع شرعی، بیماری و ناتوانی یکی از زوجین. چنان چه زوجه در غیر این موارد و بدون دلیل تمکین ننماید حق استحقاق نفقه و رعایت قسم را ندارد و حتی زوج می تواند او را تأدیب نماید.

قرعه یکی از قدیمی ترین راههایی است که جوامع بشری از دیر باز در موارد گوناگون برای تعیین تکلیف و وظیفه از آن استفاده کرده اند و اکنون نیز در امور مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. قرعه عملی است که برای تعیین بهره و سهم شخصی از چیزی و یا تعیین بین چند امر که از لحاظ حجیت برابر هستند و هیچ راهی برای ترجیم وجود ندارد مورد اتسعمال قرار می گیرد. قرعه به تنهایی دارای حکم خاصی نیست بلکه به تبع مواضع مورد اعمال احکام گوناگونی به خود می گیرد. در مورد ماهیت قرعه که آیا قاعده است یا ضابطه در کتب قواعد و با تامل در مصادیق مورد استعمال، از نظر اهل سنت قرعه یک ضابطه است اما نزد فقهای امامیه قرعه یک قاعده فقهی به شمار می آید.

جهل نه منافی اهلیت اداء است و نه منافی اهلیت وجوب. اما با این وجود در فقه اسلامی جهت رفع حرج از مکلف آن را به عنوان یکی از اسباب تخفیف به شمار آورده است. اما این تخفیف بدین معنا نیست که جهل بهتر از علم باشد. بنابراین، فقهاء برای اعتبار جهل به عنوان یکی از اسباب تخفیف برمکلف ضوابط و معیارهایی گذاشته اند که نه عذر به جهل را به طور مطلق پذیرفته اند و نه آن را به طور مطلق رد کرده اند. در این پایان نامه تلاش شده است که مرز و محدوده ی عذر به جهل با توجه به ضوابط مشخص گردد. جهل در همه ی ابواب فقهی منشأ اثر است و احکام متعددی یر آن مترتب می شود. فقهای اهل سنت در پاره ای از موارد دربارهی معذور بودن شخص اتفاق نظر دارند و در برخی دیگر اختلاف نظر دارند. به طور مثال، جهل به یکی از ارکان وضو به اتفاق همه ی فقها عذر به شمار نمی آید اما جهل به صفات مبیع مانع صحت معامله نمی شود.

تیسیر در مفهوم عام آن وبه عنوان یکی از مظاهر وتساهل و تسامح از جمله مباحثی است که به طور گسترده نزد مسلمانان در عصر کنونی و طی چند قرن اخیر در فلسفه سیاسی غرب مطرح و بدان پرداخته شده است . شروع نهضت اصلاح دینی در اروپا، به تنگ آمدن مردم از قوانین و حاکمیت کلیسا، نارسایی مفاهیم موجود در کتب مقدس، اصرار ارباب کلیسا بر حجیت برداشت های مخدوش خود زمینه به وجود آمدن مکاتب مختلفی چون سکولاریسم، لیبرالیسم و غیره را فراهم آورد .نهضت ها وجنبش های نیز به همراه این مکاتب به وجود آمدند که همگی دنباله رو هدف واحدی بودند وآن توقف ویا کاستن از سیر سقوط ارزش های انسانی و گسیختن قیود ومحدودیت ها ی موجود در غرب بود والبته باید دو دوره از جنگ های جهانی را نیز عللی افزون بر عوامل دانست که ضرورت تاکید بر مفاهیم تسامح وتساهل را در قرن اخیر در اروپا دو چندان نموده است. در نتیجه ی تمامی این عوامل توجه جوامع غرب به دیگر جوانب آزادی و رهایی در وضع انسان معطوف گردید.انسان خود در محور ومرکز اهمیت قرار گرفت تا بدانجا که سعادت وی تنها به خوشی و لذات مادی ختم می شد. نقش مذهب و التزام به امور دینی در زندگی جمعی به حداقل خود کاهش یافت؛ترویج تساهل وتسامح هر چند جنبه های مثبتی نیز به همراه داشت از جمله اینکه نوعی نرمش وتحمل در برخورد با تمایلات،اعتقادات،ورفتار با دیگران را بنیان نهاد؛اما متعاقب آن بسیاری از ملزومات دینی واصول اخلاقی از میان برداشته شد.گرایش به مفاهیم تساهل وتسامح در چنین محیطی و در راستای این تفکرات و رفع محدودیت های موجود شکل گرفته است.نقش مهمی که این تئوری داشت از این جنبه بود که عملاً با ترویج اباحی گری ،محدودیت و کنترل اجتماعی را بر می داشت و حاکمیت دینی ارباب کلیسا بر جوامع غرب را به شدت تحت تاثیر قرار می داد . نظریه تسامح وتساهل هرگونه التزام و تقید دینی و به طور کلی هر آنچه را که با مفهوم "Tolerance" ناسازگار بود نامشروع و اصول اخلاقی دست و پا گیر معرفی می کرد.به عنوان مثال جان لاک فیلسوف انگلیسی اولین بار در سال (1685 م 1064 ه) در رساله ای با عنوان «مکتوبی در باب تساهل و مدارا» به طرح گسترده این مفهوم پرداخت و با بیان این معنا که دولت وکلیسا و افراد نباید در کار یکدیگر مداخله کنند، مفهومی سلبی از تساهل و مدارا ارائه کرد. بدین مضمون که مردم نباید در افکار، عقاید، شیوه ی زندگی و

حدیث مرسل از انواع احادیث ضعیفِ منقطع السند است، که محدثین، اصولیان و فقها در تعریف آن با هم اختلاف دارند. محدثین معتقدند مرسل حدیثی است که تابعی آن را از پیامبر(ص) بدون سند متصل روایت می کند و اشاره ای به راوی نقل کننده ی حدیث نمی کند. فقها و اصولیان معتقدند حدیثی است که یک راوی عادل از پیامبر(ص) بدون إسناد متصل روایت کرده است. تعریف اصولیان و فقها از مرسل عام است، و شامل حدیث مُعَلَّق، مُعضَل و مُنقَطِع به اصطلاح محدثین می شود. علما در مورد حجیت حدیث مرسل با هم اختلاف دارند، عده ای به صورت مطلق احادیث مرسل را رد کرده اند، عده ای به صورت مطلق احادیث مرسل را قبول کرده اند، عده ای مراسیل صحابه(رض) را قبول و سایر مراسیل را رد کرده اند و عده ای هم با شرایطی حدیث مرسل را پذیرفته اند. در میان این دیدگاه ها قبول مراسیل صحابه و رد مراسیل دیگران صحیح به نظر می آید؛ زیرا صحابه(رض) به اجماع مسلمین افرادی عادل هستند و جهل به صحابه(رض) خللی به متن حدیث وارد نمی کند، و به احادیث مرسل آنان مادامی که صحیح و خلاف آن تبیین نشده باشد باید عمل شود، علت رد مرسل غیر صحابی این است که محذوف مجهول العین و مجهول الحال است، بنابراین نسبت به راوی محذوف شناختی حاصل نمی شود، و روایت عدل نمی تواند تعدیلی برای راوی اصلی باشد. هرکدام از علما با توجه به مبانی دیدگاه خود حدیث مرسل را در صورت قبول مبنا قرار داده و به آن عمل کرده اند، و در صورت رد به آن عمل نکرده اند. با توجه به احادیث مرسلی که تخریج شده است می توان گفت که حدیث مرسل هرچند از زمره ی احادیث ضعیفِ منقطع السند است، اما به علت قبول جمهور فقها، در فروع فقهی تأثیرگذار بوده و باعث ایجاد دیدگاه های متفاوتی شده است که اثر عظیمی در فقه اسلامی داشته است.

خواب که از جمله عوارض اهلیت بوده و نه با اهلیت ادا منافات دارد و نه با اهلیت وجوب، عبارتست از حالتی طبیعی که به سبب رسیدن رطوبت ها به مغز، قوای (ارادی) بدن از کار می افتد و مانع شناخت اشیاء می شود. با توجه به اینکه خواب عارضه ای طبیعی بوده و هنگام عارض شدن آن عقل از ادراک و تشخیص امور عاجز می شود، افعال عبادی هنگام خواب قضا شده و شخص ملزم است پس از بیداری به جبران و قضای آنها مبادرت ورزد. زیرا وجوب عبادت ساقط نمی شود. در اثنای خواب تمامی تصرفات قولی لغو محسوب می شود و تلفظ به طلاق، ایلاء، شهادت، سوگند، اقرار(اعم از حق الله یا حق الناس) عتق و ارتداد از وی معتبر و نافذ نیست. هم چنین در کلیه تصرفاتی که اهلیت ادا و تکلیف شرط هستند، خواب موجب عدم نفوذ می شود؛ چرا که شرط تکلیف فهم مکلف است؛ بعنی تا مکلف خطاب الهی را نفهمیده و درک نکند، خطاب الهی درباره او منتفی است و به طور خلاصه می توان گفت که امتثال و فرمانبرداری شارع منوط به فهم خطاب الهی است. و هم چنان که اصولیان گفته اند «تکلیف مستدعی حصول فعل بر وجه امتثال است» و امتثال عادتاً و شرعاً از شخص خوابیده ای که از درک و شعور دور است قابل تصور نیست و در حدیث نیز آمده است: «رفع القلم عن ثلاث: عن النائم حتی یستیقظ و عن الصغیر حتی یکبر و عن المجنون حتی یعقل». در میان عبادات آنچه که نیازمند نیت نیست از قاعده فوق استثنا بوده و درباره شخص نائم حکم به صحت داده شده است، به عنوان مثال اگر شخص محرم تمام مدت وقوف در عرفات را در حالت خواب بگذراند، آن وقوف برای وی مجزی است؛ چرا که وقوف در عرفات نیازمند نیت نیست، اما شخص خوابیده در مورد افعالش مؤاخذه بدنی نمی شود. پس اگر انسان در زمان خواب غلط زده و بر روی کسی بیفتد و او را بکشد، یا اینکه در خواب مرتکب زنا شود، به دلیل نداشتن قصد و قدرت تمییز و اختیار قصاص نمی شود، اما از نظر دنیوی ملزم به پرداخت دیه می شود، همان طور که اگر با فعل خود مالی را تلف کند ضامن است.

قرائت در اصطلاح فقهاء به خواندن قرآن وفصیح بیان نمودن آن گفته می شود و در قرآن و سنّت از جایگاه مهمی برخوردار است. با وجود آنکه تمام فقهاء در واجب بودن قرائت قرآن در نماز اتفاق نظر دارند؛ اما در مواردی از جمله مصداق آن که مطلق قرائت باشد یا سوره ی حمد، اختلاف نظر دارند. یکی از موضوعات اختلافی در موضوع قرائت در نماز؛ قرائت سوره ی حمد در نماز جماعت به وسیله مأموم است. اختلاف در این است که آیا قرائت سوره ی حمد، در نمازهای جماعت بر مأموم واجب می باشد و یا اینکه هنگام خواندن آن توسط امام، مأموم باید سکوت نماید و فقط به آن گوش دهد. گروهی از جمله امام مالک گفته اند که مأموم باید در نمازهای سری سوره ی حمد را قرائت نموده و در نمازهای جهری ساکت شوند و فقط به شنیدن قرائت امام اکتفا نمایند. گروهی دیگر از جمله امام شافعی و امام احمد معتقدند که هم در نمازهای سری و هم در نمازهای جهری قرائت سوره ی حمد به وسیله ی مأموم واجب است. گروه سوم که ابوحنیفه از آنهاست معتقدند که نه در نمازهای سری و نه در نمازهای جهری، نباید که مأموم سوره حمد را قرائت کند. بعد از بررسی نصوص قرآنی و حدیثی بر اساس مبانی رایج در علوم اسلامی، چنین به نظر می رسد که قرائت سوره ی حمد به وسیله ماموم هم در نمازهای جهری و هم در نمازهای سری واجب می باشد و مکلف در صورت عدم قرائت آن، مبرئ الذمه نمی شود . از نظر روایی هم، روایاتی که برای عدم وجوب قرائت، مستند واقع شده اند؛ روایاتی هستند که از نظر علمای حدیثی دارای ضعف می-باشند. این تحقیق بر اساس روش های رایج در علوم انسانی صورت گرفته است. مواد تحقیق از کتب معتبر قرآنی و تفسیری و فقهی و بیش از همه حدیثی استخراج شده است. چون ادله ی موافقان و مخالفان بیشتر از روایات و احادیث گرفته شده است؛ بدیهی است که به کتب احادیث بیش از همه مراجعه شده است.